مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● مقدمه
بسیاری از بیماری‌های واگیردار و نیز برخی از بیماری‌های غیر واگیر می‌توانند از طریق محیط به انسان منتقل شوند. در فرایند ابتلای انسان به بیماری‌هایی كه محیط در آنها نقش دارد، می‌توان سه ركن اساسی “منبع” ، “نحوه انتقال” و “حساسیت فرد” را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این سه ركن به صورت یك ساختار زنجیره ای در اشاعه بیماری‌ها و عوارض زیست محیطی دخیل هستند. گرچه كنترل و حذف یك بیماری با منشاء، محیطی با حذف هر یك از این اركان ممكن است، ولی راهبرد اساسی بهداشت محیط ایجاد موانع متعدد در هر یك از این اركان است. این ایده به فلسفه ایجاد “موانع چندگانه” در سازگان یك بیماری موسوم است. این موانع چندگانه سرانجام شیوه مطمئن و موثری در مهار و پیشگیری بیماری‌های منتقله از محیط در اختیار خواهد گذاشت. در كنترل یك بیماری منتقله از محیط می‌توان به طور نظری راهكارهای مختلفی جهت مهار و حذف بیماری طراحی كرد. دیدگاه راهبردی بهداشت محیط در كنترل بیماری‌ها، ‌ایجاد و گسترش موانع متعدد در مسیر یك بیماری است در برقراری این موانع چندگانه همواره ملاحظات اقتصادی و هزینه - اثربخشی مهمترین عوامل خواهند بود. ذیلا به شرح و بسط معیارهای سه ركن مذكور كه نهایتا هدف كنترل و پیشگیری از بیماری‌های منتقله توسط محیط را دنبال می‌كنند، خواهیم پرداخت.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

حصبه یا مطبقه یک بیماری عفونی است که متآسفانه در کشور ما خیلی زیاد دیده می شود بطوریکه ما در برابر هر تب طولانی ابتدا بفکر آن می افتیم .
▪ علت : میکروب حصبه در آبهای گل آلود تا یکماه و در یخ تا ۳ ماه زنده میماند ، در اثر گرمای ۶۰ تا ۱۰۰ درجه بزودی بیجان می شود و بخصوص نور آفتاب بسرعت سبب انهدام میکروبهای حصبه می شود . در برابر خشکی هم مقاومت دارد ( تا دو ماه )
● علل آماده کننده و همه گیر شناسی :
حصبه ممکن است بشکل تک گیر یا همه گیر درآید در فصل پائیز و تابستان بیشتر بصورت همه گیر در میآید ، این همه گیری بخصوص در اجتماعات مانند سربازخانه ها و مدارس دیده می شود .
این بیماری متأسفانه در کشور ما در تمام فصول فراوان است ولی ما آمار صحیحی در تمام کشور از شیوع این ناخوشی نداریم . از آمار بخش عفونی چنین برمی آید که تعداد بستری شدگان در تابستان و پائیز بیشتر است .
در زمان جنگ که تمام شرایط بالا جمع است کثرت این مرض قابل ملاحظه است . افراد غریب و تازه وارد که بمناطق آلوده وارد میشوند بیشتر از افراد بومی مبتلا میگردند ، کم شدن ترشح معده هم در آلودگی مؤثر است زیرا شیره معده ضدمیکروب قوی است و میتواند در موقع ورود میکروب را بیجان سازد .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● سرآغاز
در روزگار ما گسترهٔ رخدادها و گشوده شدن عرصه‌های نوین چنان شتابان است که گاه در گیرودار آن مفاهیم پایه نیز دگرگون می‌شوند. اگر تا چندی قبل همگان بر این جمله که ”آب مادهٔ ضروری برای ادامهٔ حیات است“ هم‌عقیده بودند و آن را سنگ بنای گفته‌ها و برنامه‌های خود می‌انگاشتند، امروز گفته می‌شود“ آب مادهٔ غذائی ضروری برای سلامت اندام‌های انسانی، یکی از ارکان اصلی در هضم، جذب و انتقال مواد، تنظیم دما و سرانجام دفع زائده‌ها از بدن می‌باشد.“
این جمله‌ها و عبارت‌های مشابه آن که در قالب گویش‌های علمی و بر پایهٔ یافته‌های پژوهشی، از زبان متخصصان علم تغذیه به کرات گفته و شنیده می‌شود، ریشه در تاریخ بشر و متون کهن باستانی دارد. در کتاب باستانی هندیان به نام ریگ ودا (Rigveda)، آب مناسب برای آشامیدن با پنج ویژگی خنک (Sheetham)، تمیز (Sushihi)، مغذی (Sivam)، زلال (Istham) و متعادل بودن خاصیت اسیدی و بازی آن (pH) حدود خنثی (Vimalam lahu shadgunam) تعریف شده است. در این تعریف باستانی افزون بر جنبه‌های بهداشتی (تمیز و زلال) و زیبائی‌شناختی و مقبولیت عمومی آب (خنک و زلال) بر ارزش تغذیه‌ای آن نیز مهر تأیید زده شده است.
ارزش تغذیه‌ای آب از دو دیدگاه مورد توجه است.
۱) نخست کمیت آب و حداقل نیاز بدن به آن برای تأمین نیازهای فیزیولوژیک و جبران آب از دست رفته (Dehydration)
۲) دوم، حداقل و مقدار مناسب املاح ضروری در آب آشامیدنی. باید توجه داشت که حضور املاح در آب از دو دیدگاه گوارائی و مقبولیت عمومی آب و دارا بودن ارزش تغذیه‌ای آن مورد توجه است. در این نوشتار بحث پیرامون املاح آب آشامیدنی تنها بر پایهٔ اثرگذاری املاح آب بر عملکرد قلب و عروق مورد توجه قرار گرفته است.
هر چند که اعتقاد برخی از محققان در منشأ وراثتی ابتلاء به بیماری‌های قلبی، به‌ویژه در کشورهای ثروتمند، را نباید از نظر دور داشت، اما نقش رژیم غذائی و محتوی املاح آن، به‌ویژه کلسیم و منیزیم، در پیشگیری و ممانعت از بروز و شیوع این بیماری قرن بارز و انکارناپذیر است، موارد متعددی از ارتباط معکوس مصرف کلسیم و منیزیم در رژیم غذائی با مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عروقی قلب از مناطق مختلف جهان، به‌ویژه در اروپا و ایالات متحده گزارش شده است.
دکتر کوبایاشی برای نخستین‌بار در سال ۱۹۵۷ ارتباط بین کیفیت شیمیائی آب و خطر ابتلاء به بیماری‌های عروقی را بررسی کرد و آن را ”فاکتور آب“ نامید. از آن زمان تاکنون اگر چه در نتایج تعداد زیادی از پژوهش‌های میدانی و مطالعات اپیدمیولوژیک، به ارتباط معنی‌دار آماری بین مصرف آب‌های سخت و کاهش موارد ابتلاء به بیماری‌های قلبی اشاره شده است، اما هیچ‌یک از آنها نتوانسته است، چگونگی این تأثیر را به وضوح بیان دارد. برخی از متخصصان تغذیه بر این عقیده‌اند که هر چند آب آشامیدنی مهمترین منبع ورود کلسیم و منیزیم به بدن به‌شمار نمی‌رود، اما اهمیت و تأثیرگذاری جذب این عناصر از آب به‌دلیل سهولت جذب آنها از طریق آب مهم‌تر از موادغذائی است. آشامیدن آب سخت جذب کلسیم به میزان ۱۸۰ ـ ۱۷۵ میلی‌گرم در روز می‌شود.
استنتاج‌های تجربی اخیر، محتوی کلسیم آب سخت را به‌عنوان عامل محافظ در برابر بیماری‌های قلبی معرفی می‌کند. نتایج شش مطالعه طی سال‌های ۱۹۶۵ ـ ۱۹۷۳ حاکی از آن است که در زنان و مردانی که از مکمل‌های کلسیم با دز روزانهٔ ۲ـ۱ گرم (اغلب به‌صورت کربنات) در رژیم غذائی بهره برده‌اند، غلظت کلسترول خون کاهش‌یافته است. کلیسم علاوه بر آن که از اجزاء مهم در ساختمان استخوان‌ها و دندان‌ها به‌شمار می‌رود و در انعقاد خون و قابلیت تحریک‌پذیری اعصاب ماهیچه‌ای (neuromuscula) بسیار مؤثر است، سبب بهبود عملکرد سامانهٔ مایوکاردیال و انقباض‌پذیری بهتر قلب و ماهیچه‌ها نیز خواهد شد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

آب آشامیدنی و بهداشت آن
خواص آب آشامیدنی
آلودگی های آب بسیار متنوع هستند و از منابع مختلف به راه های گوناگون وارد آن می شوند. علت ایجاد آلودگی هر چه باشد آب را هنگامی «آلوده» می نمامیم که میزان مواد خارجی موجود در آن به اندازه ای باشد که استفاده از آن سبب بروز اثرات زیان آور گردد.
برخی از ویژگی های آب آشامیدنی سالم بشرح زیر است:
1. درجه حرارت
آب زیاد سرد اثرات بدی بر دستگاه گوارش انسان می گذارد و آب با درجه حرارت زیاد، حالت بی مزگی دارد و گوارا نیست مناسب ترین درجه حرارت برای آب بین 12 - 8 درجه سانتی گراد می باشد.
2. رنگ
آب آشامیدنی باید بی رنگ باشد و در عمق زیاد، رنگ آبی مایل به سبز زلالی را داشته باشد. چنان چه آبی دارای نمک های آهن باشد رنگ آن متمایل به قرمز، اگر دارای نمک های منگنز باشد رنگ قهوه ای متمایل به سیاه دارد. زردی آب نشانه وجود ترکیبات گیاهی و اسید های آلی یا وجود خاک رس می باشد. در حالی که سبزی آب نشانه وجود گیاهانی از قبیل آلگها و جلبک ها می باشد.
3. کدورت
کدورت آب اغلب بدلیل وجود مواد معلق و کلوئدی در آن است. کدورت زیاد آب باعث می شود که گندزدایی آب تأثیر چندانی نداشته و باکتری ها در آن رشد کنند. همچنین کلر بیشتری برای ضد عفونی کردن باید مصرف گردد. بنابر این هر چه کدورت آب پایین تر باشد بهتر است.
4. بو
آب آشامیدنی باید بدون بو باشد. بوی آب عمدتاً مربوط به وجود مواد آلی می باشد. بعضی از بو ها بدلیل آلودگی صنعتی است و بعضی دیگر بعلت افزایش فعالیت بیولوژیکی است مانند هنگامی که آب در منابع توزیع باقی می ماند که تولید بو می کند. در جریان تصفیه آب برخی عملیات مانند اضافه کردن کلر فراوان خود می تواند مولد بو باشد که در چنین مواردی با خارج ساختن کلر مازاد، باعث از بین بردن بوی بد آب می شوند.
بهر حال بوی اب آشامیدنی باید تا اندازه ای باشد که از طرف مصرف کنندگان اعتراضی واقع نگردد.
5. مزه
از نظر طعم، آب های آشامیدنی نباید بی مزه باشد. وجود املاح مختلف چون آهن، منگنز، نمک، کربنات و انیدرید کربنیک در آب های مختلف مزه های گوناگونی را به آب می دهند که گاهی مطبوع و زمانی ناخوشایند است.
در بین مزه هائی که از منشأ آلودگی می باشند می توان آن هائی را که در اثر تغییرات مواد آلی گیاهی و حیوانی حاصل شده و در آب های زیر زمینی وجود دارند نام برد. همچنین نفوذ مواد مختلف شیمیایی در زمین و شبکه های لوله کشی در هنگام عملیات لوله گذاری و تعمیرات آن ایجاد مزه های مربوطه را می نماید. گاهی اوقات ضد عفونی آب با کلر نیز می تواند ایجاد ترکیبات کلره و نتیجتا مزه بد آب را بنماید.
آب با درجه سختی خیلی کم، حالت بی مزگی ناخوشایندی را می دهد. شوری آب نشانه وجود نمک خوراکی و تلخی آن دلیل زیادی ترکیبات منیزیم می باشد. آب های قلیائی مزه آب صابون دارند در حالی که آب های اسیدی ترش مزه هستند. وجود زیاد نمک های آهن و آلومینیوم مزه آب را گس می کنند. در حالی که مزه گندیدگی آب بعلت آلودگی های آلی آن است که ممکن است همراه با میکروب های بیماری زا نیز باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

اقدامات بهداشتى استخرهاى شنا

الف- مساحت لازم
توصيه شده براى هر شناگر ۲/۲ متر مربع مساحت استخر در نظر گرفته شود.
ب- بررسى و مراقبت
براى استفادهٔ شناگران و آگاهى از قوانين و مقررات دولتى دربارهٔ استفاده از استخرها، بايد مقررات مربوطه در جائى که در معرض ديد همگان باشد به ديوار نصب شود.
اين مقررات عبارتند از:
۱. به کسانى که دچار بيمارى‌هاى پوستى و قرمزى چشم، سرماخوردگي، ترشح گوش و بينى يا هر گونه بيمارى واگير ديگر هستند اجازهٔ شنا داده نشود.
۲. به همهٔ کسانى که به استخر مى‌روند اکيداً توصيه شود پيش از ورود به استخر مثانهٔ خود را تخليه کنند و در صورت لزوم به مستراح هم بروند.
۳. پيش از ورود به استخر لازم است تن خود را لخت کرده و زير دوش تميز کنند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

استخر شنا محل بسیار مناسبی برای انتقال بیماریهای پوستی و عفونی می باشد واین بیماریها شناخته شده و هیچگونه شکی در انتقال این گونه بیماریها توسط شناگران در این آبها نمی باشد چرا که در یک مدت محدودی تعداد زیادی افراد همزمان از آن شناگاه استفاده می کنند و استفاده از استخرهای شنا همیشه با مسائل و خطرات بهداشتی همراه بوده است . چنانچه اگر آب استخرها در موقع تهیه هم سالم باشند ورود مقدار کمی باکتریهای پاتوژن توسط شناگران احتمال بزرگتر خطر عفونت را دارد . لذا امراضی که بوسیله آب آلوده استخرها امکان انتقال به شناگران دیگر را پیدا می کنند عبارتند از :
۱ - بیماریهای دستگاه هاضمه : بیماریهای دستگاه هاضمه مانند حصبه ، اسهال ، وبا و شبه حصبه می باشد . میکروبهای مولد بیماریهای دستگاه گوارش قدرت بیشتری برای زنده ماندن در آب استخر را دارند لذا بزرگترین خطر موقعی بوجود می آید که بیماریهای عفونی روده ای بین مردم وجود داشته باشد و امکان آلوده شدن افراد سالم وقتی بیشتر می شود که استخر شلوغ باشد .
۲- بیماریهای چشم و گوش و حلق و بینی ، بعضی از باکتریهای خطرناکی که در دستگاه تنفس تولید بیماری خطرناکی می کنند ضعیف هستند و چون آب محیط مناسبی برای زندگی آنها نیست زود از بین می روند مع الوصف بیماریهای مربوط به گلودرد چرکی ،‌ ورم ملتحمه از متداولترین امراض بین شناگران می باشد .
لذاعدم توجه به درجه حرارت آب استخر و محیط اطراف آن و عدم وجود کلر آزاد در آب استخر شرایط را برای رشد و تکثیر اینگونه باکتریها و نهایتاً این بیماری فراهم می سازد .

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مدیر کل سلامت محیط و کار وزارت بهداشت گفت: آبیاری سبزی‌های جنوب تهران را با فاضلاب انسانی تکذیب نمی‌کنیم اما این نوع آبیاری باعث رشد سریعتر و غنی‌تر شدن سبزی و محصولات کشاورزی از نظر املاح و ویتامین‌ها شده است.

کاظم ندافی در پاسخ به این پرسش که آیا سبزی‌ها و محصولات کشاورزی جنوب تهران به علت آبیاری با فاضلاب آلودگی میکروبی دارند یا نه افزود: با توجه به استفاده از کودهای حیوانی در سبزیکاری‌ها به طور کلی آلودگی میکروبی سبزی های جنوب تهران را پذیرفته‌ایم و به همین علت هم وزارت بهداشت دستورالعمل شست و شوی بهداشتی سبزی و میوه‌ها به خصوص سبزی‌هایی مانند کاهو که خام خورده می‌شوند را تدوین و بارها از طریق رسانه‌ها به مردم آموزش داده است.

وی ادامه داد: پیش فرض اولیه ما این است که همه سبزی‌های جنوب تهران آلودگی میکروبی دارند و در هر شرایط توصیه اکید ما رعایت دستور العمل شست‌و‌شوی بهداشتی سبزی‌ها به خصوص سبزی‌هایی که خام خورده می‌شوند است و با توجه به اینکه آ‌بیاری سبزیکاریها با فاضلاب انسانی را هم در برخی جاها داریم رعایت این دستورالعمل اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب