مرجع تخصصی آب و فاضلاب

ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به ابتکار جدیدی زده که آن را قنات یا کهریز نام گذارده‌اند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آبهای زیر زمینی را جمع آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی ، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن جاری گردد.

کاریز یا قنات یا کهریز به راهی که در زیر زمین کنده شود تا آب از آن جریان یابد می‌گویند. کاریز کانالی است که از دیرباز برای مدیریت آب در زمین می‌ساخته‌اند. رشته چاهی است که از «چاه مادر» سرچشمه می‌گیرد و ممکن است هزارها متر به طول بیانجامد که سرانجام آب این کاریزها برای شرب و کشت و کار به سطح زمین می‌رسند ودر جای معینی به روی زمین می‌آیند.
پيشينه
طولانی ترین کاریز جهان و عمیق ترین چاه مادر در شهرستان گناباد قرار دارد که تاریخ کندن آن به دوره هخامنشی و یا قبل از آن می‌رسد. ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به این ابتکار جدید زده و آن را کاریز یا کهریز نام نهادند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر بوده است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آب‌های زیرزمینی را جمع آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی ، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن(زمین) جاری گردد. کاریز که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده، هزاران سال قدمت دارد. قدمت بسیاری از کاریز‌های ایران، از پنج-شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد. با وجود این که چندبن هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، با این وجود هنوز هم این روش استفاده از آب ، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک است. این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده، بعدها از ایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته‌است.
گوبلو معتقد است که کاریز، ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آبهای زیرزمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده‌است.... تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن «مس» و احتمالاً «روی» موجود در کوه‌های زاگرس، در هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده‌است.
مشخصات کاریز
کاریز، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا تونل زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می‌سازد، دارد. چاهها- که به آنها در موقع حفر، میله هم گفته می‌شود-علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می‌دهند و راه ارتباطی برای لای‌روبی، تعمیر و بازدید از داخل کاریز نیز به شمار می‌روند

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

تاریخچه قنات

بهره برداری از آبهای زیرزمینی توسط چاه و قنات پیشینه قدیمی ایرانیان بوده است. قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده، هزاران سال قدمت دارد. قدمت بسیاری از قناتهای ایران، از پنج یا شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد.

با وجود این که چندبن هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، مع هذا هنوز هم این روش استفاده از آب، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می‌دهد.

این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده، بعدها از ایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است.

چگونگی ابداع قنات

گوبلو معتقد است که قنات ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آبهای زیرزمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده است.... تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن «مس» و احتمالاً «رویِ» موجود در کوههای زاگرس، در جریان هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده است.

ساختمان و مشخصات قنات

قنات عبارت از یك گالری یا تونل زیرزمینی میباشد که در دامنه های آبرفتی حفر می شود. قسمتی از این تونل در زیر سطح ایستابی واقع شده و بخشی دیگر از تونل كه آب را به سطح زمین هدایت می كند در بالای سطح ایستابی قرار گرفته است. در واقع قنات مجموعه ای از چند میله ( چاه ) و یك كوره ( تونل) زیرزمینی است كه با شیبی كمتر از شیب سطح زمین آب موجود در لایه های آبدار مناطق مرتفع زمین را به كمك نیروی ثقل و بدون كاربرد نیروی كشش و هیچ نوع انرژی الكتریكی یا حرارتی با جریان طبیعی جمع آوری كرده و به نقاط پست تر می رساند.

مقطع قنات

 قنات، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا کوره زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می‌سازد. چاهها که به آنها در موقع حفر، میله هم گفته می‌شود، علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج ، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می‌دهد و راه ارتباطی برای لایروبی، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می‌رود.

 آغاز قنات ، همان دهانه قنات است که مظهر قنات نامیده می‌شود. مظهر قنات جایی است که آب از دل قنات بیرون می‌آید و ظاهر می شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی قنات ، پیشکار قنات نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن ، مادر چاه قنات قرار گرفته است. قسمتهایی از قنات که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید «خشکه کار» و قسمتی که آبدار است (قسمت انتهایی) قسمت «آبده قنات» نامیده می‌شود.

 حفر قنات

حفر قنات معمولا از مظهر ان که همان سطح زمین است و خشک می‌باشد، شروع و به مناطق آبده مادر چاه ، ختم می‌شود. بنابراین ، اول دهانه قنات یا هرنج که خشک است و بعد اولین چاهها یا میله‌ها که اینها هم خشک است و آب ندارد و به اصطلاح قسمت خشک کار قنات نامیده می‌شود، حفر می‌شود. بعد کار به طرف قسمت بالا دست که همان قسمتهای آبده و بیشتر آبده زمین باشد، ادامه پیدا می‌کند.

طول و عمق قنات

طول یک رشته قنات که در میزان آبدهی آن نیز موثر است، نسبت به شرایط طبیعی میزان متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین وعمیق ما در چاه دارد. از طرف دیگر هرچه سطح آب زیرزمینی پایینتر باشد، عمق مادر چاه بیشتر می‌شود. طویلترین قناتی که تاکنون در ایران حفر شده ، در حوالی گناباد از توابع خراسان است که 70 کیلومتر طول آن است و عمیقترین مادر چاه قناتهای ایران به روایتی 400 متر و به روایت دیگر 350 متر عمق دارد و آن مربوط به قنات "قصبه" گناباد است. مهمترین عاملی که طول قنات را مشخص می‌کند، شیب زمین می‌باشد. هرچه شیب زمین کمتر باشد طول قنات بیشتر و هرچه شیب بیشتر باشد طول قنات کمتر خواهد بود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

● مقدمه
در دهه های اخیر به برکت و پیشرفت علوم دیگر از جمله زیست شناسی، باستان شناسی و انسان شناسی بسیاری از فرضیه های تاریخی ، بكلی دگرگون شده است، تا اواسط قرن هفدهم تصور بر آن بود كه از عمر كره زمین فقط ۶ هزار سال می‌گذرد حال آنكه امروزه مشخص شده است كه تنها از عمر انسان امروزی یك میلیون و هشتصد هزار سال می‌گذرد و با كشف ابزارهای سنگی و فلزی جدید محاسبات قبلی در مورد عصر سنگ و آهن نیز هزاران سال به عقب برده شده است بعلاوه اینكه در چندین نقطه در خود ایران اسكلت هایی پیدا شده است كه فرضیه مهاجرت اقوام آریایی به ایران را هزاران سال به عقب تر می‌برد و اثبات می كند كه آریایی ها هزاران سال قبل از فلات ایران بسوی شمال مهاجرت و در حدود ۳ تا ۴ هزار سال قبل مجددا به علت سردی و یخبندان طولانی به فلات ایران مهاجرت نموده اند.
● تعریف قنات
كانال زیرزمینی حفر شده توسط انسان كه جهت جمع آوری آب شیرین و انتقال و مدیریت آن به سطح زمین برای مصارف كشاورزی، انسانی و دامی ایجاد شده است را در ایران و در بسیاری از کشورها ، قنات و كاریز می گویند. قنات كلمه ای پارسی معرب شده است.
بسیاری از فلاسفه و جغرافی نویسان اروپایی باستان از ۲۶۰۰ سال قبل تا كنون و بسیاری از مورخین مسلمان و سیاحان قرنهای اخیر به كاریزو قنات در ایران اشاره كرده اند.
تالس ملیتی Thales Melitus (۵۴۶-۶۴۰ قبل از میلاد)، آناكسی ماندر Anaximender (۵۴۶-۶۴۰ ق. م )، فیثاغورس Pythagore ) ) زایش ۶۰۸ پیش از میلاد درگذشت ۵۰۹ ق. م) ، كوسماس ایندیكوپلیوس (۵۰۰-۵۳۵ ق م) ، هكاتوس (Hecataus ۵۰۰ق.م) ، نیاركوس دریاسالار یونانی ( ۲۴۲- ۳۲۵ ق .م) كه سواحل مكران و هرمز تا رود فرات را مورد بازدید قرار داده و ..... بسیاری از این پژوهشگرا ن تاریخ حفر قنات را به دوره هخامنشی نسبت می دهند در حالیكه علم باستانشناسی، مردم شناسی و زبان شناسی رازهای نهفته زیادی را از دوران ماقبل تاریخ برای انسان آشكار نموده است.
● تاریخچه قنات
بیشترین و طولانی ترین و قدیمی ترین قناتهای جهان در فلات ایران قرار دارد بنابر این بی جهت نیست که پژوهشگران باتفاق باور دارند كه بهره برداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفته و سپس در دوره هخامنشی توسط ایرانیان به عمان، یمن و شاخ آفریقا نیز راه یافت آنگاه مسلمانان آنرا به اسپانیا بردند. مهمترین و قدیمی ترین كاریزها در ایران ، افغانستان و تاجیكستان وجود دارد. در حال حاضر در ۳۴ كشور جهان قنات وجود دارد ولی ۴۰ هزار قناتهای فعال موجود در ایران چند برابر بیشتر از مجموع قناتها در سایر كشورهای جهان است. مهمترین قناتهای ایران در استان های كویری خراسان، یزد، كرمان ، مركزی و فارس وجود دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

دستیابی به منابع آب زیرزمینی و استخراج آن توسط قنات ، هنگامی ضرورت یافت كه رودخانه ها و چشمه ها دیگر قادر به تأمین نیازهای روز افزون بشر به آب نبودند. در كشورهای خشك تا نیمه خشك ، مانند ایران ، در گذشته نیز مانند امروز ، آب كم یاب بود. از سوی دیگر ، تنها كشوری می توانست بر چنین مشكلی فایق آ’د و بر منابع عظیم زیرزمینی دست یازد كه شرایط زمین شناسی – ژئومورفولوژی و تكنیك برای آن مهیا بود. تمام این شرایط در ایران بیش از هزار سال پیش فراهم بود. به همین دلیل ایرانیان قدیم مبتكر قنات شدند و فن آن را از این كشور به كشورهای دیگر
 منتقل نمودند.

گسترش حفر قنات و زه كشی مصنوعی تا آنجا پیش رفت كه تمدن ایران باستان بر آن استوار شد و خدماتی كه ایرانیان طی تاریخ تمدن خود در این زمینه انجام داده اند، در نوع خود بی نظیر و از لحاظ فنی قابل تحسین است.

دامنه حفر قنات و پیشرفت تكنیك آن در ایران تا آن حد شكوفایی داشت كه به حق می توان ایرانیان را در این زمینه با مصریان در زمینه احداث سد و مهار آبهای سطحی و با رومیان در خصوص معماری و یا با مهندسین یونانی مقایسه كرد. در هر حال ، آنچه مسلم می باشد این است كه سرزمین نسبتاً خشك ایران بدون استفاده از آبهای زیززمینی قادر نبود مركز یكی از تمدن های كهن بشری در جهان ، درآید.

برای ما ایرانیان قنات ، چه به لحاظ تاریخی و چه از حیث این كه در ایران حدود 50000 رشته قنات وجود دارد كه 290000 رشته از آن دایر بوده و سالانه حدود 8 میلیارد متر مكعب آب زیرزمینی توسط آنها استحصال می شود ،حایز اهمیت فراوان است.

كسب اطلاع از وجود آبهای زیرزمینی در یك منطقه ، در گذشته آسان نبود. راههایی كه در آن زمان برای این منظور دنبال می كردند عبارت بود از:

1-شناخت كلی منطقه و شناسایی سایر منابع آب ، نظیر چشمه و غیره.

2-شناخت آبهای زیرزمینی از روی پوشش گیاهی ، و شناسایی گیاهانی كه در این رابطه حائز اهمیت بودند؛ مانند خارشتر ، نی ، كرك و پونه.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

بسیاری از آبادبوم های مرکزی و حاشیه کویر ما، موجودیت، مدنیت و ماندگاری خود را در طول تاریخ دراز و دیرینه خویش مدیون سازه ای هستند به ظاهر ساده، امّا بسیار ارزشمند و کاملاً بومی سازه ای که نام ایران و ایرانی را به واسطه آفرینشش در تاریخ صنعت آب جهان، بلندآوازه و پرتکرار کرده است.

آن سازه چیزی نیست جز «کاریز» یا قنات؛ ابزاری که بیشترین خدمت را به امنیت غذایی ایرانیان در طول سه هزار سال گذشته ارائه داده است. در مقاله ای که در پی می آید نویسنده کوشیده است ضمن تشریح مختصر ویژگی قنات های ایرانی، نسبت به نامهربانی هایی که درباره این سازه گرانبها روا شده هشدار دهد.

قنات یا کاریز سازه ای است متشکل از چاه های متوالی که به وسیله مجرایی زیرزمینی به هم می پیوندند. جریان آب قنات از درون این مجرای زیرزمینی عبور می کند و در نهایت به سطح زمین می رسد. قنوات در گذر از تاریخی چندهزار ساله، شریان زندگی را بر دل سوزان نواحی بیابانی و حاشیه کویر مرکزی در دست داشته اند، چرا که در واقع اسباب ضروری برقراری و استمرار تمدن را در مناطق کم آب (drylands) به وجود آورده اند. فرهنگ کشاورزی دیرپای ایرانی به همراه وجود بیابان های پهناور در این سرزمین کهن، سبب شده تا ایرانیان از دیرباز جایگاه و احترام ویژه ای را برای آب و آبادانی لحاظ کنند.

اجداد ما با تفکری تحسین بر انگیز حیات خود را مرهون دست بخشش گر ساقی ازلی و ابدی می دانستند. آنها هر گوشه ای را که درختی برافراشته و سبز می یافتند، قدمگاهی مقدس می خواندند؛ بر درخت دخیل می بستند و هرگز آب پاک و پاکیزه را آلوده نمی کردند. سازه های آبی بدیع و شگفتی آفرین تاریخی، نمایانگر ابتکار و ذوق ایرانی است و از مفاخر ملّی ما محسوب می شود. به جرأت می توان گفت که قدیمی ترین و شناخته شده ترین این سازه ها، قنات است.

چنین است که اغلب دیرین شناسان در حوزه صنعت آب، ایران را خاستگاه اصلی به وجود آمدن قنات می دانند و معتقدند کشورهای دیگر جهان به تدریج در این فن از ایرانیان الگو گرفته اند.

از طرفی، آشکار است که در هزاره سوّم، بحران آب، یکی از اصلی ترین نگرانی های انسان آینده نگر امروزی است که سبب شده کشور های مختلف با توجه به جایگاه محوری آب در توسعه، به سوی مدیریتی جامع برای حفظ، احیاء، اصلاح، توسعه و بهره برداری از اندوخته های آبی روی آورند؛ دریافتی که لزوم توجه جدی تر به احیا و روزآمد کردن این صنعت یا شگرد بومی را دوچندان می سازد.

یکی از مزیت های قنات که در سایر طرح های آبی کمتر مشاهده می شود، مشارکت در مدیریت بر قنوات و بهره برداری از آنها است. تا دهه چهل شمسی، بحث ارباب و رعیتی در میان بود. ارباب مدیریت سیستم قنات را در اختیار داشت و رعایا بهره برداری می کردند. ارباب ها از بضاعت مالی خوبی برخوردار بودند و هزینه ای را هم برای مرمت، احیا و لایروبی صرف می کردند.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مقدمه

قنات تکنیکی است که آبادی، عمران، جمعیت پذیری و معیشت بخش عمده ای از کشور ایران و بخش هائی از مناطق نیمه خشک و خشک جهان در طول قرن ها وابسته به آن بوده است. به عبارت دیگر حفر قنات اگرچه با هدف استحصال آب برای مصارف شرب، کشاورزی و دامپروری صورت گرفته، اما در کنار این هدف اصلی، اهدافی هم چون رونق اقتصادی و شکوفائی فعالیت های صنعتی نیز تحقق می یافته است. احداث قنات و بهره برداری از آن، یکی از روش های سنتی و دیرینه تأمین آب بوده و نمونه ای از ابداع و ابتکار نیاکان ما و موقعیت آنان در بهره برداری از منابع آب های زیرزمینی است. این سازه با فرهنگ و تمدن بخش های مهمی از جهان و کشور ما آمیخته شده و امروزه به عنوان نمادی از هویت فرهنگی کشور قلمداد می شود.

اصولاً این فن آب رسانی با شرایط خاص اقلیمی فلات ایران و به ویژه مناطق گرم وخشک مطابقت داشته و به جرأت می توان گفت که ایران زادگاه قنات در دنیا می باشد.

از مهمترین ویژگی قنات، آن است که استخراج آب بدون استفاده از انرژی و وسائل مکانیکی صورت گرفته و لذا وابستگی به سوخت های فسیلی و سایر منابع انرژی وجود ندارد.

طبق آمار یونسکو حدود ۶۰ درصد قنوات موجود در ۳۵ کشور جهان، متعلق به ایران است. هم چنین بیشترین قنوات کشور به ترتیب در استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی، یزد، اصفهان، مرکزی، کرمان و همدان قرار دارندو بر طبق آخرین اطلاعات جمع آوری شده توسط وزارت جهاد کشاورزی، در حال حاضر حدود ۳۷۴۹۰ رشته قنات در کشور وجود دارد، که آب دهی سالیانه آنها متجاوز از ۳/۸ میلیارد متر مکعب می باشد. لذا حدود ده درصد آب های مصرفی در بخش کشاورزی از طریق قنوات استحصال می شود که سهم آن در تولید بخش، حدود ۱۴ درصد می باشد.

متأسفانه در سالیان گذشته به دلیل حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق و حتی بعضاً بدون مجوز و بهره برداری بی رویه از منابع آب های زیرزمینی، با کاهش شدید سطح آب سفره ها در دشت های مختلف کشور روبه رو بوده ایم و این مسئله، موجب از دست رفتن و خشک شدن تعداد زیادی از قنوات کشور شده است و (افزون بر ۴۰ هزار رشته) به عبارت دیگر تعادل بیلان آب های زیرزمینی که طی سالیان متمادی توسط قنوات حفظ شده بود، به یکباره در طی چند سال به هم خورده و امروزه شاهد معضلات زیادی در بخش آب های زیرزمینی کشور هستیم.

نکته مهم دیگر این که فعالان در امر لایروبی و مرمت قنوات کشور، افرادی سالخورده و قدیمی می باشند که متأسفانه با توجه به تحولات سال های گذشته و تغییرات به وجود آمده در روش های استحصال آب، اقدامی جهت انتقال تجربیات آنان به نسل جوان صورت نگرفته و بیم آن می رود که با از دست دادن آنها، این شاهکار استحصال آب نیز به فراموشی سپرده شود.

جمع بندی مطالب فوق از یک سو و ضرورت وارد نمودن تکنولوژی روز در امر بازسازی و مرمت قنوات به منظور حفظ این سرمایه های ملی و افزایش طول عمر بهره برداری از قنوات از سوی دیگر، ایجاب می کند که تغییر نگرش اساسی در سطح ملی نسبت به قنوات صورت گیرد. به عبارت ساده تر، امروز می بایست به قنوات نیز بمانند سایر پروژه های استحصال آب، فنی نگریست. این سازه از پیچیدگی های خاص برخوردار بوده و ضرورت دارد جهت آن مطالعات شناسائی و مطالعات تکمیلی صورت گیرد از طرف دیگر زمان اجراهای سنتی مرمت و لایروبی گذشته و امروز مقرون به صرفه نمی باشد.

در یک کلام، در پهنه کویر ایران با نزولات آسمانی اندک، فقر منابع آب و دشواری های آب و هوای حاکم بر آن، بهترین و منطقی ترین شیوه استحصال آب، قنات است. لذا با توجه با اهمیت و نقش ارزنده قنوات در تأمین آب کشاورزی و توسعه پایدار این بخش و با توجه به مزایای استحصال آب از طریق قنوات که ذیلاً به آنها اشاره می شود، لازم است که در حفظ و نگهداری آنها از طریق انجام مطالعات شناسنامه و مطالعات جامع قنوات تلاش همه جانبه ای به صورت ملی صورت پذیرد.

الف) مزایای استحصال آب از طریق قنوات

از مزایای عمده قنوات به موارد زیر می توان اشاره کرد:

۱) با توجه به این که حفر قنات و سرمایه گذاری آن به زمان های گذشته برمی گردد، این سازه ها در حال حاضر فقط نیاز به نگهداری و مرمت دارند. لذا در صورت به کارگیری شیوه های اصولی و مناسب بهره برداری و نگهداری، عمر قنوات نسبت به سایر تأسیسات آبی بیشتر است.

۲) استخراج آب در قنوات، توسط نیروی ثقل وبدون استفاده از انرژی و وسائل مکانیکی صورت پذیرفته و با دانش و آگاهی محلی مطابقت دارد، لذا هزینه استحصال آب ونیز قیمت تمام شده آب نسبت به روش چاه ارزان تر است.

۳) استحصال آب بر اساس توازن طبیعی لایه های آبدار صورت گرفته و متناسب با بیلان آبی منطقه می باشد و مانع از افت سطحی ایستابی در منطقه می شود.

۴) هزینه نگهداری قنات نسبت به چاه کمتر است.

۵) قنات در تقویت و تثبیت و پرورش روحیه همکاری و تعاون و مشارکت نقش بسیار مثبتی دارد با توجه به وجود نظام بهره برداری از آب قنوات بر اساس رضایت عموم بهره برداران، تجارب گذشته و انطباق آن با فرهنگ بومی، این سازه نقش بسیار مثبتی در تثبیت و پرورش روحیه همکاری و تعاون و مشارکت و قابلیت الگوبرداری از بعضی از سازه های مدرن را دارد.

۶) اغلب آب های قنوات شیرین هستند، لذا در آب شوئی خاک های شور پائین دست نیز نقش مؤثری ایفا می کنند.

۷) چون در عملیات قنات اغلب از ابزار آلات ساده و به خصوص نیروی کاگری بهره برداران سهیم در قنات استفاده می شود، لذا با امکانات محلی قابل نگهداری می باشد.

۸) در مناطق کوهستانی و کوهپایه ها، قناتت منطقی ترین و اصولی ترین و بالاخره تنهاترین طریقه استحصال آب است.

۹) قنات موجب اشغال زائی در منطقه شده، از این طریق نیز به رونق اقتصادی منطقه و توسعه پایدار کمک می کند. اهمیت فرهنگی وجود قنات در روستا و حس تعاون در بین بهره برداران قنوات از شاخص های قنوات است.

۱۰) به عنوان یکی از میراث های فرهنگی بازمانده از گذشتگان در کشور تلقی می شود.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

مقدمه
با بررسي مقالات و نوشته هاي مختلف در مورد تاريخ قنات مي توان گفت که يکي از بزرگترين شاهکارهاي هيدروليکي جهان در خاورميانه قديم پيدايش قنات بوده است. در آن زمان در نواحي خشک خاورميانه و شمال افريقا کمبود آب بشدت احساس مي شد. رشد جمعيت بهمراه نيازهاي شرب، صنعتي و کشاورزي بر شدت کمبود آب مي افزود. براي بهره وري بيشتر از منابع آبي قنات بوجود آمد. اين سيستم داراي تونلي زير زميني  با شيب ملايم است که آب را از سفره آب زيرزميني که در آن قرار دارد زهکشي مي نمايد. بر طبق برخي منابع مبدا اوليه قنات در کوه هاي کردستان واقع در غرب ايران، شرق ترکيه و شمال عراق مي باشد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب

قنات زارچ طولاني ترين و يكي از كهن ترين قنات هاي كشورمان به شمار مي رود كه سابقه اي بيش از 3000 سال دارد يكي از ويژگي هاي قنات زارچ مقطع مربعي آنها است كه پيشينه حفر آن به زمان زرتشتيان بر مي گردد.

در مجموع طول كوره اين قنات بيش از 71 كيلومتر بوده و تعداد چاه هاي آن 2115 حلقه شمارش شده است. عمق مادر چاه آن به 85 متر مي رسد و آبدهي آن 25 ليتر در ثانيه گزارش مي شود كه در مقايسه با آبدهي سال هاي دور كه معادل 150 ليتر در ثانيه ذكر شده، رقم قابل توجهي به شمار نمي رود.علت اين امر افت شديد سطح آب هاي زير زميني منطقه براثر استفاده بيش از حد و نامناسب از آنهاست.

از ويژگي هاي ديگر قنات زارچ مي توان به مربعي بودن مقطع چاه هاي آن در مقايسه با همتايان ديگر كه مقطعي بيضوي و يا دايره وار دارند، اشاره كردكه پيشينه حفر چنين چاه هايي به زمان زرتشتيان بر مي گردد.
مظهر اين قنات در شهر زارچ استان يزد واقع شده و داراي سه شاخه يا تونل زير زميني جدا از هم است كه تونل هاي آن:«شيرين»،« شور» و« ابراهيم خويدكي» نام دارد.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب