مرجع تخصصی آب و فاضلاب

ته‌نشینی فاضلاب: روش‌ها، محاسبات، ساخت و شیوه اجرا

۱. هدف ته‌نشینی

ته‌نشینی (Sedimentation) فرآیندی برای جداسازی ذرات معلق (جامدات، چربی‌ها و مواد آلی) از فاضلاب با استفاده از نیروی گرانش است. این فرآیند در حوضچه‌های ته‌نشینی (Clarifiers) انجام می‌شود و دو هدف اصلی دارد:

• کاهش بار آلودگی (BOD و TSS) قبل از ورود به مراحل بیولوژیکی.

• جمع‌آوری لجن اولیه (Primary Sludge) یا لجن ثانویه (Secondary Sludge).

۲. انواع حوضچه‌های ته‌نشینی

۱. ته‌نشینی اولیه (Primary Sedimentation):

• قبل از فرآیندهای بیولوژیکی برای حذف ذرات درشت.

• زمان ماند: ۱.۵–۲.۵ ساعت.

• راندمان: کاهش ۵۰–۷۰٪ TSS و ۲۵–۴۰٪ BOD.

۲. ته‌نشینی ثانویه (Secondary Sedimentation):

• پس از فرآیندهای بیولوژیکی (مانند لجن فعال) برای جداسازی بیومس.

• زمان ماند: ۲–۴ ساعت.

• راندمان: کاهش ۸۵–۹۵٪ TSS.

۳. ته‌نشینی شیمیایی (Chemical Sedimentation):

• افزودن مواد منعقدکننده (مانند آلوم یا پلیمر) برای بهبود ته‌نشینی.

۳. روش‌های طراحی و محاسبات

محاسبات کلیدی

۱. سرعت ته‌نشینی (Stokes Law):

vs=(g(ρp−ρw)d²)/18μ

• vs​: سرعت ته‌نشینی (m/s).

• ρp​: چگالی ذره (kg/m³).

• ρf​: چگالی فاضلاب (≈۱۰۰۰ kg/m³).

• d: قطر ذره (m).

• μ: ویسکوزیته دینامیکی آب (≈۰.۰۰۱ Pa.s).

۲. سطح بارگذاری (Surface Loading Rate):
SLR=Q/A​

• Q: دبی فاضلاب (m³/day).

• A: سطح مقطع حوضچه (m²).

• مقادیر استاندارد:

  • ته‌نشینی اولیه: ۳۰–۵۰ m³/m²/day.

  • ته‌نشینی ثانویه: ۱۵–۳۰ m³/m²/day.

۳. زمان ماند هیدرولیکی (Detention Time):
t=V/Q​

• VV: حجم حوضچه (m³).

۴. مقدار لجن تولیدی:

• ته‌نشینی اولیه: ۰.۱–۰.۳ kg TSS/kg فاضلاب.

• ته‌نشینی ثانویه: ۰.۳–۰.۶ kg TSS/kg فاضلاب.

۴. ساخت و تجهیزات

اجزای اصلی حوضچه ته‌نشینی

• ورودی (Inlet Zone):

  • بافل (Baffle): توزیع یکنواخت جریان.

• ناحیه ته‌نشینی (Settling Zone):

  • سطح صاف با شیب ۱:۱۰۰ به سمت تله لجن.

• خروجی (Outlet Zone):

  • سرریزهای دندانه‌ای (Weirs) برای جمع‌آوری آب تصفیه‌شده.

• سیستم جمع‌آوری لجن:

  • اسکریپر (Scraper): جمع‌آوری لجن از کف.

  • پمپ لجن (Sludge Pump): انتقال لجن به مخزن.

مواد اولیه:

• بدنه: بتن مسلح یا فولاد ضدزنگ.

• تجهیزات مکانیکی: اسکریپرهای زنجیری یا پنوماتیک.

۵. شیوه اجرا

۱. مطالعات اولیه:

• آنالیز فاضلاب (TSS، دبی، دمای فاضلاب).

• طراحی ابعاد حوضچه بر اساس استانداردهای ASCE یا EPA.

۲. ساخت حوضچه:

• حفاری زمین، قالب‌بندی بتن و نصب سرریزها.

• نصب سیستم اسکریپر و پمپ لجن.

۳. نصب سیستم ورودی و خروجی:

• تنظیم زاویه بافل برای جلوگیری از جریان کوتاه (Short-Circuiting).

۴. تست عملکرد:

• بررسی توزیع جریان و راندمان ته‌نشینی.

• تنظیم سرعت اسکریپر بر اساس مقدار لجن.

۵. نگهداری:

• بازرسی ماهانه اسکریپر و پمپ.

• شستشوی سرریزها برای جلوگیری از گرفتگی.

۶. چالش‌ها و راهکارها

• جریان کوتاه (Short-Circuiting):

  • راهکار: نصب بافل‌های اضافی یا اصلاح هندسه ورودی.

• شناورشدن لجن (Sludge Bulking):

  • راهکار: افزودن مواد منعقدکننده یا تنظیم pH.

• تجمع چربی (Scum Accumulation):

  • راهکار: نصب اسکیمر (Scum Skimmer) برای جمع‌آوری چربی.

۷. مثال کاربردی

• پارامترهای طراحی برای حوضچه اولیه:

  • دبی فاضلاب: ۱۰۰۰ m³/day.

  • سطح بارگذاری مجاز: ۴۰ m³/m²/day.

  • سطح مورد نیاز: A=۴۰*۱۰۰۰​=۲۵m².

  • ابعاد: قطر ۶ متر، عمق ۳ متر.

۸. ملاحظات زیست‌محیطی

• مدیریت لجن:

  • هضم بی هوازی (Anaerobic Digestion) برای کاهش حجم و تولید بیوگاز.

  • خشک‌کردن لجن و استفاده در کشاورزی (در صورت عدم وجود فلزات سنگین).

• کاهش مصرف انرژی:

  • استفاده از اسکریپرهای با موتورهای IE4 یا سیستم‌های خورشیدی.

ته‌نشینی یکی از پایه‌ای‌ترین مراحل تصفیه فاضلاب است که راندمان آن به طراحی دقیق و نگهداری منظم بستگی دارد. انتخاب نوع حوضچه (مستطیلی، دایره‌ای یا لاملا) به عوامل فنی و اقتصادی پروژه مرتبط است.

مرجع تخصصی آب و فاضلاب